Vaak zetten wij onze Zuiderburen, en dan heb ik het niet over de afvallige provincie Limburg, weg als dom. De ‘Plezante Patateters’ vinden op hun beurt dan weer dat wij ‘Ollanders’ geen humor hebben, maar snappen zij wel wat humor is? Er lijkt meer te zeggen voor ons vooroordeel, zo blijkt uit een zaak die zich recent afspeelde voor de Belgische rechter.

Wat was er aan de hand? Een Belgische schilder had een ‘interpretatie op doek’ gemaakt van een persfoto van een eveneens Belgische persfotograaf waarop een Belgische politicus staat afgebeeld (zie hieronder).Vrij evident gevalletje van plagiaat toch? Luc Tuymans, de schilder, voelde dit waarschijnlijk ook al aan zijn water, dus wendde hij zich tot zijn advocaat met de gevleugelde woorden “Tom Poes, verzin een list!”, of woorden van gelijke strekking. Zijn (Belgische; om de duidelijke scheidslijn tussen Hollanders en Belgen aan te geven benadruk ik – zoals je waarschijnlijk al was opgevallen – het telkens als het om een Belg gaat) advocaat kwam toen met het lumineuze idee om zich te beroepen op de parodie-uitzondering. Als Nederlandse lezer krab je je nu waarschijnlijk achter de oren, want dit valt zelfs met de allerbeste wil niet als een parodie uit te leggen, nietwaar?

In een vlaag van verstandsverbijstering heeft de Belgischer rechter, gelukkig, geoordeeld dat hier inderdaad geen sprake is van een parodie. Uit de rechtspraak volgt dat een parodie een bestaand werk nabootst of hier aan refereert, maar wel met duidelijke verschillen die humoristisch of spottend zijn. Duidelijk dat de Belg (dan ben ik even zo vrij om de advocaat van Tuymans als een afspiegeling van de Belgische bevolking te zien) geen idee heeft wat humor is. Een ander aansprekend voorbeeld van ‘Parodie. Hoe het niet moet.’, is het boek ‘Tanja Grotter en de Magische Contrabas’. Nadere uitleg over welke boekenreeks hier schaamteloos werd gekopieerd lijkt me niet vereist .. Ook hier oordeelde de rechter dat het ging om plagiaat en werd het beroep op de parodie-uitzondering van tafel geveegd. (De nationaliteit van de advocaat van deze auteur is mij niet bekend, maar het zou me niets verbazen als ..)

In Nederland kennen we de parodie-uitzondering sinds 1984, toen een landgenoot de woede van de geestelijk vader van Suske en Wiske (Willy van der Steen, Belg) op zijn hals had gehaald door aan de haal te gaan met zijn dynamisch duo. Dit gebeurde in stripboeken met de sprekende titels “De Keizerkraker” en “De Glunderende Gluurder” van respectievelijk Willy Dondersteen en Silly Wandelpeen (de eerste strip gewelddadig, de tweede pornografisch dus geen afbeeldingen, maar voel je vooral vrij om te Googlen). De Hoge Raad oordeelde destijds dat deze stripboeken de grenzen van de parodie overschreden. Misschien omdat deze strips het humoristische of het spottende ontbeerden, maar mogelijk leefde destijds ook nog de droom van het Grootneerlandisme bij de Hoge Raad.

De familie Van der Steen dacht dat na deze uitspraak hun avontuurlijke rakkers wel veilig zaten, maar niets bleek minder waar, vorig jaar moesten zij hun strip opnieuw verdedigen. Over deze zaak schreven wij al eerder, dus voor wat meer achtergrondinformatie verwijs ik, met klem, naar dat blog. In een notendop (formaat beukennootje) ging het om de onderstaande parodie waarin een rechtse politicus in België aan de haal was gegaan met “De Wilde Weldoener” (zie hieronder).De Belgische rechter kwam er zelf niet uit of het hier nu om een parodie ging of niet. Quelle surprise. In haar onwetendheid richtte zij zich dus maar tot het Europese Hof van Justitie. Het Hof bleek humor hoog te hebben zitten, want zij verruimde de grenzen voor de parodie enigszins. De rechter moet in gevallen als deze een ‘rechtvaardig evenwicht zoeken tussen de rechten en belangen van de auteursrechthebbende enerzijds en de vrijheid van meningsuiting anderzijds’, aldus het Hof. Het Hof stelt echter ook grenzen; zo is een racistische parodie niet toegestaan.

Met de handvatten die de Europese rechter haar heeft aangereikt, mag de Belgische rechter zich opnieuw gaan buigen over de ‘De Wilde Weldoener’ en het werk ‘A Belgian Politician’ van schilder Tuymans, laatstgenoemde heeft namelijk aangekondigd in hoger beroep te zullen gaan. Parodie of een verboden racistische parodie? Plagiaat of toegestane parodie? In het licht van het bovenstaande vrees ik toch een beetje voor de uitspraken van de Belgische rechter ..